Voorjaar 2002
1. Melancholie in Sprookjesland
Ik ben zesf keer in Finland geweest. Altijd met de auto op de boot. Van Kiel naar Hanko, van Travemünde naar Helsinki, van Grisslehamn Zweden naar de Ǻland eilanden, van Stockholm naar de oude hoofdstad Turku (2x) en van Tallinn in Estland naar Helsinki. Vooral die laatste tocht was bijzonder. Het was maandagochtend. Aan boord heel veel Finse mannen, die een weekendje hadden gestapt in Tallinn. Het was nog voordat Estland lid was van de E.U.
De wodka daar is even goed als de Finse, maar tienmaal zo goedkoop. Zij logeerden in het behoorlijk verloederde hotel Viru. Daar waren voldoende hoeren. Het hotel had de bijnaam Virus.
Aan dek van het schip en in de lounge hingen de doodvermoeide en nog half dronken mannen op stoelen en banken. Een enkeling was alweer aan het drinken en soms gingen ze meezingen met de muziek die aan boord van het schip werd gedraaid. Dat was een beetje eentonig, want er werden gedurende de overtocht van zo’n drie uur alleen maar Finse Tango’s gedraaid. Maar de mannen en trouwens ook de weinige Finse vrouwen aan boord vonden het prachtig. Hier en daar werd zelfs een dansje gemaakt.
De Tango is namelijk bijzonder populair in dat land. Er zijn beroemde componisten en vertolkers, er zijn Tango-Festivals en in cafe’s en restaurants hoor je het ook veel. Regelmatig gaan de mensen dansen en dan zie je werkelijk dat het al een lange traditie heeft. Ik heb ’t vaak aan Finnen gevraagd en die komen dan met verklaringen over de landsaard, de melancholie, de depressies, het hoge percentage zelfmoord, het barre klimaat (Er bestaan 35 woorden voor het verschijnsel sneeuw) , de donkere winters, de drankzucht en de ziel die gevoed moet worden met die nostalgische klanken.
De tango in Finland kwam in 1910 rechtstreeks uit Argentinië. En het sloeg onmiddellijk aan. De beroemdste Finse tango is Satumaa (Sprookjesland) , gecomponeerd door Unta Mononen.
---Luister HIER naar Satumaa, uitgevoerd door ’t Saana ensemble.
---En kijk eens naar dit prachtige filmpje van een Fins stel dat in de stromende regen een tango danst alsof het een wals is.
---En kijk eens HIER. De flashmob speelt zich af in een groot busstation te Helsinki. Een man zet een draagbare radio op de grond en laat de Tango horen.
Hij gaat dansen met een partner en spoedig volgen veel meer mensen. Daar gaan ze die stugge Finnen.
---En hoe het echt moet zien we HIER tijdens de Eurovision Dance Contest
Zomer 2005
2. Meri-Tuuli: ''Het kan m'n laatste zijn''
Strindberg is één van de mooiste café’s in Helsinki. Een grote bar op de begane vloer waar verzorgd geklede mensen veel zwijgen. Als ze praten doen ze dat luid. Vaak in de nieuwste Nokia-telefoontjes. Fins product nietwaar. Op de eerste etage is een bibliotheek annex bar, waar je een boek kunt uitkiezen en lezen als je je drankje nuttigt. De glazen zijn natuurlijk van het prachtige Finse glasmerk Iittala. Met de mond geblazen wijn- en borrelglazen.
Het café ligt aan de Esplanade, een smal langgerekt parkje, dat aan beide zijden geflankeerd wordt door dure stijlvolle winkelstraten. Aan de noordzijde is dat de Pohjoisesplanadi. Op nummer 33 is Strindberg. De winkels in deze straat schreeuwen het Fins design uit. Meubilair, glas, hout, keukeninterieurs, badkamers, sauna’s, elektronica, sculpturen, grafstenen en doodskisten, keramiek, etsen, gravures, gala- en vrijetijdskleding, schoenen, speelgoed en babykleertjes. Alles zeer verantwoord.
Introverte Finnen. Ja. Maar wel met smaak.
Een vrouw van middelbare leeftijd komt aan ons tafeltje zitten. Waar we vandaan komen; hoe we het hier vinden; of we het niet fris vinden en -zomaar- of euthanasie inderdaad zo makkelijk is in Nederland. Ze komt uit Joensuu in het oosten van het land: Karelië .
Dat treft.
Daar zijn we namelijk al eens geweest. Als ik vraag of zij vindt dat Russisch Karelië weer terug naar Finland moet, kijkt zij mij verbaasd en verrast aan. Dat wij dit weten. Karelië is namelijk in 1939 tijdens de bloedige zogeheten winteroorlog bezet door de Russen en na afloop van de tweede wereldoorlog is een deel Russisch gebleven. Belangrijkste stad in dit ''bezette'' deel is Viborg, dat op zijn Fins Viipuri heet.
Zij vindt -zoals trouwens veel Finnen-, dat het gebied eigenlijk terug moet, maar ze maakt zich er niet druk om. Het zou namelijk veel gedoe geven. Vrijwel alle Kareliërs, die er woonden zijn naar Finland gevlucht en hebben daar een –vaak- rijk bestaan opgebouwd . In Russisch Karelië wonen veelal voormalige bewoners uit de Siberische concentratiekampen, die geld kregen als ze zich in die uithoek wilden vestigen.
Het is er arm, armoedig, armzalig en erg crimineel. Geld is er nauwelijks in omloop. Ruilhandel is het. Als ik voor jou een vis vang, kom jij mijn dak repareren. Zoiets.
'Wat moet je met zo’n gebied en met die mensen‘, zegt Meri-Tuuli zoals ze blijkt te heten.
Meri-Tuuli drinkt wijn. Veel wijn. Op de achtergrond klinkt muziek; de Finse Tango. Heel toepasselijk want als we afscheid willen nemen zegt ze: ‘zullen we er nog één nemen‘.
En dan komt het:
‘HET KAN NAMELIJK MIJN LAATSTE ZIJN‘!
We worden stil. Buiten regent het inmiddels en ook de wind is aangewakkerd. De tango jankt.
Binnen is ‘t warm, en sfeervol.
‘Ja’, gaat ze even daarna door, ’want jullie hebben me nog helemaal niet gevraagd waarom ik in Helsinki ben en niet in Joensuu’.
Dat is waar.
‘Waarom ben je in Helsinki en niet in Joensuu, Meri-Tuuli?’
‘Well’, zegt ze,'You Know''
‘Ik heb darmkanker en heb maanden lang chemotherapie gehad. Morgen moet ik hier naar het Academisch Ziekenhuis en dan hoor ik of de therapie is aangeslagen. Die kans is overigens niet zo groot’.
We kijken haar aan, stellen een meelevende vraag en zeggen: ‘Laten we er dan nog maar eentje nemen’.
Ze heft haar glas en zegt enigszins lodderig:
‘Op de euthanasie in Nederland’.
Winter 1993
3. Het Saimaa-dilemma
Het ligt in het zuidoosten van Finland (Karelië) dicht bij de grens met Rusland. Saimaanranta. Het is niet meer dan een hotel en een aantal bungalows. De kans op sneeuw is honderd procent en is dus geen kans meer. Voor de deur in het bos en even verder op het stijf dichtgevroren Saimaa-meer ligt een sneeuwlaag van zo’n 35 centimeter. Overal zijn loipes, zodat je op de klassieke manier kunt langlaufen. Hoewel: de schoolgaande kinderen hebben maling aan die loipes en maken op ski’s de schaatsbeweging, waardoor ze veel harder gaan en ze jou als het even kan ook nog omver skiën.
Het is koud in dit lieflijk schone landschap. Twaalf graden onder nul. Maar omdat er vrijwel geen wind staat is het aangenaam fris. Wat een schone zuivere lucht zeg! Diep door de neus inhalen en vol weer uitblazen. Het lijkt wel yoga. Bij de bungalow is natuurlijk een sauna. Elektrisch gestookt. Met berkentakjes, zandlopertjes en bakjes water om over de namaakkolen te gooien.
Ik heb niet zoveel op met sauna’s. Hoop gedoe, veel onzin en na afloop in dat koude water duiken heeft me nooit bekoord. En dan altijd te dikke plakkerige blote mensen om je heen, die zichtbaar toch niet echt voor hun plezier uit al die poriën zweten.
Maar hier in de private beslotenheid is het zeer aangenaam. De sauna op 90 graden en daarna naar buiten hollen en in de sneeuw rollen. Het is een waar genoegen, een lichtelijk sensationele ervaring en een uitnodiging om het steeds weer te herhalen.
Het maakt hongerig. Maar in het hotel is de kwaliteit van het eten matig. Te hard gesudderd taai rendiervlees bijvoorbeeld. Met of zonder veenbessensaus. We moeten dus boodschappen doen. Daarvoor moeten we naar Taipalsaari, zo’n 25 kilometer verderop. Dat klinkt simpel, maar is het niet.
Op de smalle kronkelende weg wordt geen sneeuw geruimd. Andere auto’s hebben de weg hier en daar spekglad gemaakt. Bovendien: soms herken je de weg niet meer en moet je maar wat tussen de besneeuwde bomen koersen in de hoop dat je niet vastraakt, naar beneden glijdt of tegen een boom rijdt. Mijn winterbanden helpen hier niet meer en dat betekent sneeuwkettingen.,
Een vervelend klusje, vooral in die kou. Twee kilometer voor het plaatsje is een parkeerplaats. Het restant van de weg is schoongemaakt.
Dan komt HET DILEMMA.
Doe je de sneeuwkettingen af, rijd je naar de supermarkt, keer je terug en doe je dan opnieuw de kettingen om de banden.
Of
Laat je de auto staan en loop je die twee kilometer naar het dorp. Maar ja, dan moet je met al die boodschappen ook weer teruglopen.
Is dit nu een luxe probleem?
Ja, natuurlijk!
Maar dat hoort bij wintersport.
Geloof ik.
4. Bont- en Vismarkt
Januari 1993 in Helsinki, hoofdstad van Finland.
Kans op sneeuw: 100%
Petsamo, Salla & Karelië
Zomer 1994,
5. Karelië terug; desnoods fles voor fles
Lappeenranta is de grootste stad van Karelië, het zuidoostelijk deel van Finland. Er is daar in een straat die Ratimiehenkatu heet, een kantoor van Karjala-Lehti, een organisatie die de Karelische cultuur op allerlei manieren uitdraagt. Maar het is ook een politieke organisatie, omdat het strijdt voor de teruggave van Karelisch land, dat in 1944 door de Sovjet-Unie werd geannexeerd. Net als delen van Finland ten oosten van Salla bij de Poolcirkel en een gebied in het uiterste noordoosten bij Petsamo.
Hieronder een kaart van Finland, die ik daar kreeg, toen ik voor de VPRO-Radio een paar programma’s over deze kwestie maakte.
Een kaart uit 1925 , waar die delen natuurlijk nog gewoon op staan.
Bezet Karelië
In rood op deze kaart delen van voormalig Fins Karelië, die nu bij Rusland horen.
Vyborg -op zijn Fins Viipuri- is de grootste stad met zo’n 70.000 inwoners. Een stad met een prachtig historisch centrum.
Er wonen geen Kareliërs meer, want die zijn in 1944 naar Finland gevlucht.
Vyborg of Viipuri
Petsamo & Salla
Op deze Finse kaart zijn de van oorsprong Finse gebieden aangebracht.
Onder Karelië (Karjala) met Viipuri. Pietari is Sint-Petersburg.
De gemeente Salla op de Poolcirkel was ooit twee maal zo groot. Petsamo in het uiterste noorden is in zijn geheel door Rusland ingelijfd.
De landjepik geschiedenis in dit deel van Europa gaat terug naar het laatste deel van 1939 toen de Russen in de zogeheten Winteroorlog Finland binnenvielen. Aanvankelijk met weinig succes, omdat de Finnen veel beter bestand waren tegen de barre omstandigheden.
Zij verplaatsten zich op ski’s, deden witte camouflagekleren aan en bouwden achter de linies sauna’s om in conditie te blijven. Er vielen tienduizenden Russische slachtoffers. Maar later werden tanks en vliegtuigen ingezet en werd een deel van Finland toch bezet.
De Finnen sloten zich in 1941 bij Duitsland aan en begonnen de zogeheten vervolgoorlog. Het gebied werd door die hulp heroverd. Maar bij de vrede van Moskou werden als een soort sanctie bovenstaande Finse gebieden bij de Sovjet-Unie gevoegd.
Hoe groot en hoe sterk is die bevrijdingsbeweging Karjala-Lehti?
Groot volgens een woordvoerder. Het betreft hier namelijk volgens hem een illegale bezetting. De mensen willen er alleen geen strijd voor voeren. Als je in Karelië met mensen praat wordt dat bevestigd. In feite vindt vrijwel iedereen dat Karelië weer zijn oude grenzen zou moeten krijgen, maar het zou te veel praktische problemen opleveren.
Finland zou een gebied terugkrijgen waar verschrikkelijk veel in geïnvesteerd zou moeten worden om het enigszins op Fins niveau te krijgen. Er is namelijk veel armoede in Russisch Karelië . En wat zou er moeten gebeuren met die ongeveer 200.000 Russen, die geen Fins spreken en niets van de Finse cultuur weten?
Zwaard contra sabel
Toch verspreidt Karjala-Lehti deze militante stickers. We zien een zwaard (rechts) dat door een Finse hand wordt omkneld. Strijdend tegen een geharnast Russisch sabel .
Een wapenschild dat ook terugkomt op het etiket van dit Karelisch bier, dat voor de tweede wereldoorlog werd geproduceerd in de brouwerij van Sortavala, een plaats die nu in Russisch Karelië ligt. Ook via dit merk wordt een protest gevoerd onder het motto: ‘Karjala takaisin, vaikka pullo kerrallan’.
Karelië terug, desnoods fles voor fles. (Het bier met dit etiket wordt tegenwoordig in Helsinki gebrouwen.)
De Kalevala
6. Mystiek, magie & aardse gewoontes
Tot diep in de negentiende eeuw waren er in de afgelegen streken van Karelië -het Oosten en Zuidoosten van Finland- zangers, die zich bij gebrek aan alfabetisering hadden bekwaamd in het zingen van oude mythische liederen en spreuken. Liederen, die van geslacht op geslacht mondeling waren overgeleverd. De arts Elias Lönnrot reisde in die eeuw het land door op zoek naar die zangers. Hij verzamelde de teksten, zag er overeenkomst en verbanden in en maakte er een episch werk van dat in 1835 voor het eerst verscheen onder de naam Kalevala.
Het is een uiterst curieuze mengeling van magische en mystieke handelingen, van tovenarijen en metafysica, maar ook van zeer aardse gewoonten en leefwijzen in een cultuur, die heden ten dage tot op zekere hoogte nog steeds in Karelië aanwezig is.
Luister maar eens naar de wereldberoemde meidengroep Värttinä of kijk naar het werk van de schilder Akseli Gallen-Kallela. Beluister anders nog eens de Karelische suite van Jean Sibelius, die zoals de overlevering dat wil, zijn piano op de hoogste berg van Karelië liet slepen om dit stuk te componeren..
In de wereldliteratuur wordt het heldenepos van de Finnen vergeleken met de Ilias & Odyssee van Homerus met in het verlengde de Omeros van Nobelprijswinnaar Derek Walcott, de IJslandse Edda , het Nibelungenlied of het Chanson de Roland.
De versvorm van de Kalevala is een viervoetige trocheus. Een strak metrum met de klemtoon altijd op de eerste, derde, vijfde en zevende lettergreep. Heel vaak volgen twee versregels, die elkaar qua inhoud -deels- herhalen.
Zwáár van kómmer zwélt het hárt mij
Zwáre lást drukt óp mijn schóuders
Of
Áldus sprák zij tót haar dóchter
Sprák de móeder tót het méisje
Sampo
Kinderen in Finland groeien op met de Kalevala. Nog altijd wordt er op school veel aandacht aan besteed en zijn er Finnen, die grote delen uit hun hoofd kennen en die ‘t zelfs kunnen zingen. Sommige kinderen vereenzelvigen zich met de grote helden uit dit Epos, de zanger Väinämöinen of de smid Ilmarinen, die fantastische avonturen beleven in hun zoektocht naar de zogeheten Sampo.
Hoe die Sampo er uit ziet, blijft overigens een raadsel . Kunstenaars in Finland leven nog steeds hun creativiteit uit in fantasievolle creaties, die de Sampo moeten symboliseren of verbeelden. In het plaatsje Kuhmo in het Oosten van Finland is een Kalevala-dorp ingericht met een permanente expositie van die werken.
Naast het metrum kent de Kalevala een sterk doorgevoerd stafrijm en is er voortdurend sprake van alliteratie.
Het Fins leent zich daar volgens kenners beter voor dan het Nederlands en het is dus een hels karwei om dit boek te vertalen.
Toch is dat gebeurd. In 1985 verscheen de vertaling van Mies le Nobel, die is uitgegeven door Vrij Geestesleven in Zeist. (ISBN 90 6038 212 9)
Ik zal een klein stukje uit deze vertaling citeren en dat moet u dan eens hardop beklemtoond lezen. Dan kun je je enigszins voorstellen dat het lezen van dit boek een licht hallucinerende werking heeft. (Let ook even op de politieke lading want Finland was tot 1917 een soort speelbal in de Zweeds-Russische oorlogen. Karjala is Karelië en Suomi is Finland)
IJverig zoekt men naar een slager
die de stier zou kunnen slachten
in het mooie land Karjala
in het wijde land Suomi
in het slechte land der Russen
in het moedig land der Zweden
aan der Lappen wijde grenzen
in het toverland van Turja
zoekt hem zelfs in dodenrijken
in het lage land Manala.
Zocht wel naarstig, kon niets vinden
zocht heel lang, maar tevergeefs toch
IJverig zocht men naar een slager
zocht naar iemand die kon slachten
op de rug der klare golven
op de uitgestrekte stromen.
Steeg een man op uit het water
steeg een held op uit de stromen
uit der klare wateren diepte
uit de open watervlakte.
Värttinä
In onze bungalow in het dorpje Saimaanranta was een speler met CD’tjes. Daaronder een aantal nummers van de fantastische meidengroep Värttinä. En de tekst van die nummers was vaak ontleend aan de Kalevala.
Luister HIER naar Käppee en HIER naar Ilmatar
De Karelische Suite
Dit is het uitzicht richting Rusland als je op de top zit van de Ukko-Koli, de hoogste ‘berg’ van Karelië in het oosten van Finland (347 meter).
Het verhaal gaat dat Finlands beroemdste inwoner Jean Sibelius hier zat toen hij zijn Karelische Suite componeerde.
Sterker: het verhaal gaat dat Sibelius zijn piano naar deze plek omhoog liet brengen om het stuk te kunnen componeren.
Als je aan Finnen vraagt of dit echt gebeurd is gaan ze mysterieus zwijgen.
Op zich niets bijzonders, want Finnen zwijgen graag en veel.
Tenzij ze drank op hebben. En dat hebben ze vaak.
Maar over Sibelius en het ontstaan van zijn Karelische Suite blijven ze ook dan zwijgen.
Ze gaan je dan wat meewarig aankijken.
Sibelius schreef zijn meest populaire werk in 1893, toen Finland officieel nog een provincie van Rusland was. Een patriottisch stuk, want Karelië wordt door de Finnen beschouwd als de bakermat van hun cultuur..
Het werk duurt slechts een kwartier en bestaat uit drie delen. Intermezzo-Ballade-Alla Marcia. Het is nogal luchtig vergeleken met het overige werk van Sibelius. Luister er HIER naar in een uitvoering van het Philharmonic Orchestra o.l.v. Vladimir Ashkenaze.
Als je overigens de berg beklommen hebt en je zit wat in een microfoon voor je uit te praten, weet je dat daar geen piano op kan zijn gehesen.
Kuhmo
In het Kalevaladorp Kuhmo vond ik een grote verzameling Sampo's, gemaakt door Finse kunstenaars.
Een impressie:
7. Huittinen
Zomer 2001
EEN OPMERKELIJK STADJE
Huittinen is een ingetogen wat dromerig stadje in Finland. Zo’n 200 kilometer ten noordwesten van Helsinki.
Het ligt fenomenaal in de uitgestrekte bossen.
Er gaan vijf rivieren door de gemeente en natuurlijk zijn er volop meren.
Belangrijkste rivier is de Kokemäki, waaraan het Puurjärvi-Isonsuo nationaal park ligt.
Het plaatsje telt nog geen 10.000 inwoners.
Geboorteplaats van Risto Ryti
Huittinen zou kunnen doorgaan voor een doorsnee Fins stadje, maar dat is absoluut niet zo.
Het is namelijk de geboorteplaats van Risto Ryti, premier van Finland van 27 maart 1940 tot 19 december 1940 en president van het land van 19 december 1940 tot 4 augustus 1944.
Een zeer bewogen en uiterst omstreden periode in de geschiedenis van Finland.
Ik ben hier met Joop Wassenaar, een Nederlands historicus, die vanaf 1994 zo'n twintig jaar in Finland woonde. Hij spreekt vloeiend Fins en kan die moeilijke taal ook schrijven.
Joop heeft zich zeer verdiept in het ingewikkelde oorlogsverleden van het land. Hij weet dat er in Huittinen tal van eerbewijzen aan Ryti te vinden zijn en vindt dat zo niet onbegrijpelijk dan toch wel opmerkelijk. Dit tot grote ergernis van veel Finnen.
Winteroorlog
Dat komt zo.
Op 30 november 1939 vielen Russische troepen Finland binnen. De Russen waren zowel qua mankracht als materieel ver in de meerderheid.
Maar de Finnen hielden manmoedig stand mede omdat het een zeer strenge winter was.
Zij vochten op ski’s , trokken sneeuwwitte capes over hun kleren, schilderden hun wapens wit, bouwden sauna’s achter de linies en overweldigden de Russen, die deze omstandigheden totaal niet gewend waren.
Na de eerste grote verliezen veranderde de strategie van de Russen. Ze zetten tanks en vliegtuigen in en bezetten het land tot aan Helsinki. Op 12 maart 1940 werd de vrede van Moskou getekend, waarbij Finland een deel van Karelië (Zuidoost Finland) en nog een paar delen in Lapland moest prijsgeven.
Nog vòòr het uitbreken van deze Winteroorlog nam Ryti de taken waar van de zieke president Kyösti Kallio. Na diens dood werd Ryti op 19 december 1940 president.
Vrede van Moskou
Na de vrede van Moskou begint voor de Finnen de zogeheten Vervolgoorlog. Vooral als Duitsland in juni 1941 de Sovjet Unie binnenvalt. Finland kiest de kant van de Duitsers en herovert met hun hulp zijn bezette gebieden. Ryti maakt vooral afspraken met Nazi-minister van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop.
In 1944 sluit Finland een akkoord met de Russen, waarbij opnieuw de eerder bezette gebieden terug gaan naar de Sovjet Unie.
(Anno 2020 zijn die gebieden nog steeds Russisch; ondermeer de stad Vyborg, die in het Fins Viipuri heet).
Gevangenisstraf
In 1945 zorgen Finse communisten gesteund door de Sovjet Unie ervoor dat Ryti vervolgd wordt als oorlogsmisdadiger. Hij krijgt 10 jaar gevangenisstraf, waarvan hij er maar vier zal uitzitten.
Hij werd ontslagen om gezondheidsredenen, keerde niet meer in het openbare leven terug en overleed in 1956.
Daarna is hij door de Finnen op een voetstuk geplaatst en een soort nationale held geworden.
In Huittinen bevinden zich bijvoorbeeld een Ryti-auditorium, een Ryti-bibliotheek, een Ryti-standbeeld, een Ryti-museum, een Ryti-straat en zijn geboortehuis is een soort bedevaartplaats geworden.
Ik heb Joop Wassenaar, die inmiddels weer in Nederland woont, nog eens gevraagd uiteen te zetten wat hij hier allemaal van denkt.
Hij schrijft:
Ryti en de Tweede Wereldoorlog in Finland intrigeren me omdat de verwerking van
39-45 erg verschilt van die in West-Europa.
Finnen zien de Winteroorlog als een verdedigingsoorlog tegen de SU en de Vervolgoorlog als een "erityis"=aparte oorlog.
Dat wil zeggen dat zij weliswaar tot aan het bittere eind (Hitler bezocht Finland nog in 1944 terwijl hij de oorlog dus al dik aan het verliezen was) de zijde van nazi-Duitsland hebben gekozen maar niet de beweegredenen van de nazi's deelden.
Waar in West-Europa sinds de jaren 70 verzoening en besef van eigen schuld aan de nazi-misdaden bij de herdenking van en geschiedschrijving over WOII voorop staat, is de ontwikkeling in Finland omgekeerd:
in de jaren 70 werden de oorlogsveteranen met de neus op de feiten gedrukt maar sinds 1980 worden zij gevierd als vrijheidsstrijders.
De (meeste) Finnen noemen de nederlaag in 1944 een torjunta=verdedigings-overwinning.
In hun visie heeft de strijd om Karelië (twee keer bezet, twee keer ontruimd) de Finse onafhankelijkheid gewaarborgd.
De verheerlijking van Ryti staat model voor wat er met de verwerking van de oorlog aan de hand is.
Hij kreeg tien jaar aan zijn broek maar kreeg gratie vanwege zijn gezondheid.
In zijn geboorteplaats Huittinen is dus zonder blikken of blozen al in de jaren 80 het stadhuis en een straat naar hem vernoemd.
En een paar jaar geleden eindigde de man tweede in de verkiezing van de Grootste Fin aller tijden.
(Nummer één was trouwens -ook een zeer interessante figuur- maarschalk Mannerheim, opperbevelhebber van de Witte troepen tijdens de burgeroorlog van 1918, strateeg van Groot-Finland in de jaren 20 en 30 en opperbevelhebber van het leger tijdens de verovering van Karelie in 1941.
Na de oorlog heeft deze Mannerheim geen dag gevangen gezeten maar zijn laatste dagen prettig gesleten in Zwitserland...)
ik kan het niet nalaten om mensen erop te wijzen dat Ryti verantwoordelijk is geweest voor de deportatie van volgens de laatste tellingen 5000 kommunisten, joden en zigeuners naar Nazi-Duitsland en dat mijn zoons niet op school gaan leren dat Rusland de eeuwige vijand van dit vriendelijke volk is.
Zomer 2005
8. De ballenbijters van Lapland
Voordat we in Helsinki op de autotrein stappen naar Rovaniemi op de poolcirkel in Finland gaan we nog even naar een drogist, want we hebben natuurlijk Nooit meer Slapen van Willem Frederik Hermans gelezen.
‘We zoeken het beste middel tegen muggen’.
De mevrouw kijkt ons meewarig aan. ‘Ach, u gaat naar Lapland. Dan moet u DEET hebben. Vijftig procent. Het sterkste wat er is’.
Ze wenst ons veel plezier en ook nog doorzettingsvermogen.
De eerste mens, die wij de volgende ochtend zien in Lapland heeft een hoed op en een netje voor het gezicht. En er zullen d’r nog velen volgen.
Kennelijk helpt DEET toch niet zo goed. Dat blijkt inderdaad de eerste dag als we naar het plaatsje Ylläs gaan en later naar Salla in het oosten vlakbij de Russische grens.
De muggen, die in grote zwermen om je heen tollen, mijden de ingesmeerde plekken, maar bijten door sokken en t-shirts en vinden door je haren de hoofdhuid.
Rendieren alom
Op de rit door het hoge noorden doet zich een ander probleempje voor. We komen de eerste rendieren tegen. Dat is eigenlijk wel leuk. Maar ze lopen midden op de weg en steken over zonder eerst even naar links en dan naar rechts te kijken.
Het is warm en in het bos is weinig wind. De dieren zoeken de weg op.
Meer wind, minder muggen. Koeler. Ook hier zijn we voor gewaarschuwd.
‘Rij geen rendier aan, want je komt in grote problemen. Ieder dier is eigendom van iemand’.
Punkki & Mäkära
Salla is een vrij klein dorp in een hele grote gemeente. De plaatselijke drogist beveelt een ander middel tegen de muggen aan. Punkki & Mäkära.
We kopen op zijn advies drie flesjes als hij hoort dat we hier een tijdje blijven.
‘Goed uw handen wassen na het inwrijven’, adviseert hij. ‘En nooit inslikken. Nooit’.
Na een paar dagen gaat het wennen en weet je hoe en waar je moet smeren om het een beetje draaglijk te maken.
En hoe je andere delen kunt beschermen.
Leukere dingen
Er komen leukere dingen voor in de plaats.
De omgeving is mooi. Vlak, sereen en open met daartussen dichte naaldbossen, meren, wild stromende riviertjes. De lucht is schoon en fris. De wegen zijn leeg en goed; de houten huisjes zitten over het algemeen goed in de verf.
En… het wordt in juni en juli nooit echt donker.
Rokus ons rendier
Bij ons appartement hebben we ons eigen rendier. Hij ligt in de tuin of tegen de muur en zal zelfs pogingen doen om naar binnen te gaan.
We noemen hem Rokus.
Soms komt een vrouwtje langs.
Ballenbijters
Er wonen in de gemeente Salla - zo leren we in het plaatselijke café - Finnen, Lappen en Samen.
De Samen zijn de rendiernomaden. Van de Europese Unie komt nog steeds subsidie om hun cultuur in stand te houden en uit te dragen. Toch kankeren ook zij op die Europese Unie, want sinds 1995 toen Finland aansluiting vond, zijn de regels enorm aangescherpt.
Zij castreerden de beesten voorheen zelf op een simpele maar doeltreffende manier door met hun eigen tanden de balzak eraf te bijten. Dat mag niet meer van Europa. En zij doodden de beesten altijd zelf. Eén kogel was genoeg. Nu moeten de rendieren geslacht worden in abattoirs, die vaak tientallen kilometers verder liggen.
Dat vervoer zorgt voor veel onnodige stress bij deze half-wilde dieren.
In het café hoor je na een paar borrels overigens dat de praktijken van weleer nog lang niet uitgeroeid zijn.
De Finnen worden in het land vrijwel overal getypeerd als de geïndustrialiseerde en mobiele mens uit Helsinki. Modern, goed gekleed en arrogant. Zij noemen de Samen soms ballenbijters. Vooral hier in Lapland worden ze vereenzelvigd met al wat Europa is en uitstraalt.
En dan zijn er nog de Lappen. Ze zitten er tussen in. Voor hen is er echter geen subsidie en geen status. Uitschot is misschien een groot woord, maar als Lap hoor je er niet echt helemaal bij.
Oulanka national park
Je kunt hier mooie voettochten maken. Bijvoorbeeld in het Oulanka National park dat een stukje ten zuiden van Salla ligt. Voor 
de gevorderden is er de grote berenroute van tachtig kilometer, maar er is een lichtere versie van 9 kilometer. Je kunt er ook kanovaren. Maar dan moet je als onervaren peddelaar een route uitkiezen waar je nauwelijks stroomversnellingen tegenkomt.
Het is dus zaak om -zie foto hierboven- op tijd te stoppen. Dat gebeurt trouwens vanzelf, want er vaart een gids voor je uit. Samen met hem ga je dan koffie -of iets sterkers- drinken in de trekkershut.
Waar je een dik Nederlands jongetje van een jaar of veertien treft, die iedere mug op zijn blote arm langzaam met zijn duim dood drukt. En er dan zijn scherpe nagel inzet, waarna het bloed in de rondte spuit.
Hij schept daar een soort satanisch genoegen in en kijkt triomfantelijk naar zijn ouders, die hem dit allemaal hebben aangedaan.
9. De Åland eilanden
Zomer 2007
Een groene archipel in de Oostzee
Toerisme voor leeftijdgevorderden
De Zweed voor mij in de rij, doet nog even de grote kofferbak van zijn Volvo open. En daar zie ik een gigantische hoeveelheid drank. Wodka, Whisky, wijn, bier en zelfs de lokaal gestookte appeljenever, die ze met een treurig gebrek aan fantasie Alvados gedoopt hebben. We wachten op de veerboot, die ons terug zal brengen van Eckerö, één van de Åland eilanden, naar het plaatsje Grisslehamn in Zweden. Een aangename tocht van nog geen twee uur.
Die Åland eilanden -spreek uit Olland- zijn een geografisch en politiek fenomeen. Een belastingparadijs bovendien voor Zweden & Finnen. Het zijn in totaal zo’n 6.500 eilanden, waarvan er tachtig bewoond zijn. Ze liggen halverwege Zweden en Finland, behoren staatkundig bij Finland, maar de officiële taal is Zweeds.
De eilanden zijn optimaal autonoom, hebben hun eigen regering, eigen vlag, eigen kentekens en eigen postzegels. De grootste stad Mariehamn, vernoemd naar echtgenote Maria Alexandrovna van Tsaar Alexander de tweede, noemt zich met gepaste trots de kleinste hoofdstad van Scandinavië .
Er wonen 26.200 mensen, waarvan 11.000 in Mariehamn. Het klimaat is mild vanwege de warme Golfstroom. Er zijn loof- en dennenbossen, visrijke meren, haffen en fjorden, je ziet er uitbundige wilde orchideeën; er zijn ondermeer elanden, herten, vossen en otters en veel vogels, waaronder vis- en zeearenden, ooievaars en purperreigers.
VEEL ZWEDEN
Er komen veel toeristen naar de eilanden. Vooral Zweden. Minder Finnen. Een paar Duitsers heb ik er ook gezien en een enkele Nederlander.
Die tocht van Grisslehamn naar Eckerö v.v. is de goedkoopste manier om er te komen. Je kunt ook vanuit Stockholm of Kapelskär met zo’n negen verdiepingen tellend hotelschip annex drijvend casino, dat een tussenstop maakt in Mariehamn op weg naar Turku of Helsinki in Finland. Vliegen kan ook. Zelfs met de plaatselijke maatschappij Åland Air vanuit Stockholm of Helsinki.
Een eerste indruk bevestigt het vermoeden, dat hier vooral oudere toeristen komen. Ze zoeken rust en ruimte. Willen wandelen, fietsen, vissen, roeien of kanovaren. Er zijn diverse kleine Museums.
En voor een verzetje ga je naar Mariehamn, waar een overdekt winkelcentrum is, aardige restaurants, terrasjes waar je zelfs cappuccino kunt krijgen en het nachtleven, ach het nachtleven schijnt er ook te zijn. Maar ik koester bij voorbaat vooroordelen aan het Scandinavisch nachtleven, dat zich toch vooral uit in teveel drankgebruik, Vikinggebral, lomp gehos en vechtpartijen.
Volkenbond
Eeuwenlang hoorde Åland bij Zweden, maar na de Napoleontische oorlogen werd het Russisch. Finland riep in 1917 de onafhankelijkheid uit en wilde Åland inlijven. De eilanders zelf wilden bij Zweden horen, maar de nieuwe Volkenbond besliste in 1921 anders en wees de archipel toe aan Finland. Maar dus met grote autonomie en behoud van de tax free handel. In de supermarkten tref je overigens veel Finse producten aan en de voetbalclub IFK Mariehamn staat op één na laatste in de Finse Hoofdklasse.
Ik geloof niet dat er veel gebeurt op die eilanden. De plaatselijke kranten Nya Åland en Åland schrijven gewoon over lokale dingen, over festiviteiten die her en der voor toeristen worden georganiseerd, over een brandje of een vals brandalarm, over grote vissen die gevangen worden en men portretteert toeristen, die mogen vertellen hoe mooi en aantrekkelijk het hier is. Zweden, Afghanistan, Rusland en Japan trof ik in vier kleine éénkolommertjes aan op linkerpagina acht.
10. Een achthoekige grenskronkel
Ik schreef gisteren een stukje over de Åland Eilanden, die in de Oostzee liggen halverwege Zweden en Finland. Die eilanden waren ooit Zweeds, later Russisch en zijn sinds 1921 Fins.
Maar vlak voor die Alands ligt Märket Reef, een onbewoond eilandje van 3 ha. Daar loopt een wel heel grillige grens tussen Zweden en Finland.
Ik kreeg die informatie van Rolf Weijburg, die u kent van zijn serie op mijn blog over de 25 kleinste landen in de wereld.
Hij schrijft:
MÄRKET REEF
Vuurtoren
We zoomen in op de maritieme grens bij de ingang van de Botnische Golf. Hier loopt de grens in een rechte lijn tussen het Zweedse vaste land en de Finse - maar Zweeds sprekende - Åland Eilanden door en snijdt op een wel erg ingewikkelde manier een drie hectare groot onbewoond eilandje doormidden. Märket Reef.
Het is het kleinste eiland ter wereld dat door een internationale grens wordt verdeeld.
In 1885 bouwden de Finnen er een vuurtoren. Misschien was de geografische positie van het eiland in die tijd nog niet exact op de kaart gezet en wisten de vuurtorenbouwers helemaal niet dat er een grens over het eiland liep, maar die grens liep wel degelijk in een rechte lijn dwars over het eiland en wat bleek? De Finnen hadden hun vuurtoren op Zweeds grondgebied gebouwd. Daar is men zich pas jaren later aan gaan ergeren. Er moest iets gebeuren. De vuurtoren afbreken en meer naar het oosten herbouwen was niet echt een optie.
In 1985 besloot men de grens daarom op ingenieuze wijze te verleggen. De grens heeft nu weliswaar een merkwaardige kronkel gekregen, maar de vuurtoren staat hierdoor in ieder geval op Fins grondgebied zónder dat de Zweden óf de Finnen territoriumverlies hebben geleden. Slim gedaan.