Groeten uit Roemenië 5: Maria Tanase, een ster
- Details
Een barbaarse winter te Cluj-Napoca
In de winter van 1992 was het extreem koud in Cluj-Napoca, de ‘’hoofdstad’’ van de Roemeense regio Transsylvanië. Overdag vroor het 22 graden, ’s nachts liep het op tot dertig graden onder nul.
Roemenië probeerde zich een beetje te herstellen van het verschrikkelijke Ceausescu-bewind, nadat de ‘’grote leider’’ op 25 december 1989 na een schijnproces was gefusilleerd voor een vuurpeloton.
Er was een tekort aan alles.
In de winkels waren voornamelijk lege schappen met af en toe wat beschimmeld brood of een blik met vet spek. Op straat werd geen sneeuw geruimd. Het openbaar vervoer lag stil. Mensen bleven zo veel mogelijk in hun huizen. Onder de auto’s werden soms vuurtjes gestookt om de accu weer op gang te krijgen.
‘s Nachts ging de stadsverwarming uit. Ook in hotel Belvedere, waar Klaas Vos en ik verbleven omdat wij een paar radioprogramma’s maakten over de gediscrimineerde Hongaarse minderheid in Roemenië. Ik lag ’s nachts in bed met een dikke jas aan, maar zelfs dat hielp niet.
Nog nooit wakker gelegen van de kou. Nog nooit zulke dikke bloemen op de ramen gezien.
Flesje Palinka
Regelmatig ging ik maar het bed uit. Flesje Palinka bij de hand om een beetje warm te worden.
En dan ging de cassetterecorder aan met het bandje van de beroemde en in Roemenië zeer bewierookte zangeres Maria Tanase.
Ik had dat bandje zo vaak gedraaid dat ik sommige frasen uit het hoofd kende, zonder overigens te weten waar het precies over ging.
Luister HIER naar Cine iubeste si lasa
en HIER naar Lume Lume
Groeten uit Roemenië 4: Dominee Kiss Karoly, een Hongaar
- Details
Winter 1992
Botsingen in TRANSSYLVANIË
Ergens tussen de achtste verdieping en de begane grond stokt de lift. Een klein stinkend ding van niet meer dan 1 bij 1.5 meter in een gore Ceausescu-flat in een buitenwijk van het Roemeense stadje Tirgu Mures. Ik sta alleen in het donkere liftje en raak even behoorlijk in paniek.
Kan ik er op één of andere manier uit?
En: Hoe zat het ook weer?
Moest je door je neus of door je mond ademen?
Op de grond gaan zitten of juist niet?
Hoe lang duurt het voor er geen zuurstof meer is in zo’n ding?
Kortom: Hoe lang kun je dit volhouden?
Er zitten gelukkig kieren in die lift. Ik zie dat er in de flat geen lampen meer branden. De elektriciteit is uitgevallen. Ik hoor mensen lopen. Ze roepen. Er wordt op de liftschacht geklopt. Ik klop maar eens terug.
Tien? Vijftien? Twintig? minuten later gaat het licht weer aan. Ik druk op een knopje en het liftje zet zich steunend in beweging. Dan ga ik naar de garage waar de gehuurde Citroën BX wordt gerepareerd. Ik haal er een pakketje uit en ga terug naar het flatgebouw. Acht trappen omhoog, want die lift ga ik niet meer in.
DE HONGAREN
Dit is Transsylvanië, het noordwestelijk deel van Roemenië dat ooit onderdeel was van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Ik ben hier met Klaas Vos om een radioprogramma te maken over de twee en een half miljoen etnische Hongaren, die in dit gebied een gediscrimineerde minderheid vormen.
Klaas Vos woonde twee jaar in de Transsylvaanse ''hoofdstad" Cluj waar hij studeerde aan het Hongaarstalig Protestants Theologisch Instituut. Klaas spreekt bijvoorbeeld Hongaars, een Fins-Oegrische taal waar ik geen touw aan vast kan knopen.
Tirgu Mures (Hongaars: Márosvásarhely) was op 20 maart 1990 het centrum van bloedige rellen tussen Hongaren en Roemenen.
De dag daarvoor hadden zo’n duizend Roemenen het gebouw van de Hongaarse Democratische Unie bestormd. Hongaarse betogers werden daarna door Roemenen uit elkaar geslagen.
Er vielen zes doden en honderden gewonden.
Een dag voor het liftincident vertrokken wij uit Cluj (Hongaars: Kolozsvar). Er lag een dik pak sneeuw en het was 22 graden onder nul. In hotel Belvedere werd bij gebrek aan brandstof maar een paar uur per dag gestookt, zodat je bijvoorbeeld met een jas aan in bed moest liggen.
De sneeuw werd niet geruimd, waardoor de wegen spekglad waren. Omdat wij tóch het land in wilden had Klaas een student van het Theologisch Instituut ingehuurd. Die kende immers beter de weg dan wij.
VADASD
Al na een paar honderd meter had ik spijt van deze beslissing. László -zoals hij heette- kende dan wel de weg, maar hij was heel jong en had weinig rijervaring. Gelukkig reed hij langzaam en voorzichtig.
Wij gleden door Turda en gingen na Tirgu Mures richting Brasov. En dan verderop linksaf richting Sovata langs het riviertje de Havad. Uiteindelijk bereikten we het puur Hongaarse dorpje Vadasd, waar een kennis van Klaas woonde: dominee Kiss Karoly. (Eerst achternaam, dan voornaam)
Een man, die een beetje Nederlands sprak omdat hij Bijbels in alle mogelijke talen spaarde en ze ook las.
Hij had de Nederlandse editie gelezen en zich op die manier een aantal woorden eigen gemaakt. Hij vertelde bijvoorbeeld over een beer, die de week tevoren in het dorpje een biggetje had gepakt:
“Die beer heef de varketje gepak en is met de hoofd onder de arm op de voeten gegaan’.
SCHAARSTE
De mensen in het dorpje woonden in vrij kleine huizen. Ze hadden hout genoeg om te stoken en werden vooral in leven gehouden door dominee Kiss, die regelmatig voedselpakketten uit Nederland ontving.
In het plaatselijke winkeltje was vrijwel niets voorradig. Al maandenlang was de bus niet verschenen. Aan de rand van het dorpje woonden enkele zigeuner-gezinnen in gammele tochtige krotten.
Genegeerd en uitgekotst door de plaatselijke bevolking.
Wij gingen zo'n hutje binnen. In een hoek lag een oude vrouw op een gammele bank. Ze was er heel erg aan toe. Ze zuchtte, steunde en huilde af en toe.
"Armoe is dit'', zei dominee Kiss. ''Onstellend grote armoe. Vreselijk om jullie dit te moeten laten zien. Vreselijk".
DE MOEIZAME TERUGTOCHT
Op de terugweg bleek de ventilator van de auto kapotgevroren. De ruiten besloegen en wij moesten om de paar honderd meter stoppen om het ijs van de ramen te krabben.
Het was vrijwel ondoenlijk en onze jonge chauffeur kreeg het steeds benauwder. Maar hij wist in Tirgu Mures een garage, waar ze klanten uit het westen natuurlijk direct konden helpen om ze daarna een financiële poot uit te kunnen draaien.
Kennissen van László woonden acht hoog in de Ceaucescu-flat in Tirgu Mures. Ook hier was de stadsverwarming maar een paar uur per dag actief. Wij zaten in onze jas en dronken een kopje thee tot ik het pakketje ging halen, dat nog in de auto lag.
LUNA
Op de weg terug naar Cluj gebeurde het toch nog. Het was op de hoofdweg in het dorpje Luna (Hong: Aranyoslona). De auto slipte en onze chauffeur deed wat je juist niet moet doen: hij ging op zijn rem staan.
Wij botsten langzaam maar vrij luidruchtig op een geparkeerd staande auto.
Onmiddellijk kwamen er uit diverse huizen mensen aanstormen. Ze waren agressief en eisten dat wij mee naar het politiebureau gingen.
Onze auto had een forse deuk aan de voorkant; de oude Lada van de luidruchtigste Roemeen had nauwelijks schade.
De politieman vulde wat formulieren in, maar het was duidelijk dat de Roemeense eigenaar geld wilde zien. (In sommige boekjes kan je dan lezen, dat je niet moet betalen, maar die dingen worden volgens mij altijd opgeschreven door mensen, die zoiets zelf nog nooit hebben meegemaakt).
Honderd Amerikaanse dollars moest de man hebben. Voor Roemeense begrippen in die tijd waanzinnig veel. (Ongeveer twee maandlonen). Klaas en ik keken elkaar aan. De situatie was gespannen en werd enigszins beangstigend toen deze Roemenen in de gaten hadden, dat onze chauffeur een Hongaar was.
Ik deed toen maar een greep in mijn binnenzak en haalde er twee biljetten van vijftig dollar uit.
TWEE FLESJES PALINKA
De man lachte; alle omstanders lachten en wij werden uitgenodigd om binnen te komen.
Daar had een oude oma de fles Pálinka al tevoorschijn gehaald.
De fles was snel leeg; een tweede volgde en de stemming werd bepaald vrolijk.
László dronk niet en reed rustig met een rammelende voorbumper terug naar Cluj.
De verwarming in het hotel was zowaar aan.
EEN KAARTJE VAN DOMINEE KISS
Terug in Nederland kocht ik een Bijbel in het IJslands voor dominee Kiss Karoly. Dat stond op zijn verlanglijstje.
Ik gaf het boek mee aan een vrachtwagenchauffeur, die regelmatig naar Roemenië ging met voedselpakketten.
Een tijdje later ontving ik dit kaartje.
Groeten uit Roemenië 3; Optrekje Ceausescu
- Details
- Hoofdcategorie: Beelden
DE SPEISEZIMMER
(Door Peter Flik te Hongarije)
Meestal in de zomer. OPRUIMING staat er dan op sommige winkelruiten. Ze willen van hun spullen af. Maar als je delen van je eigen fotoarchieven wilt opruimen, ja dan wil je eigenlijk helemaal niet van je spullen af… Wat een geploeter. Neem DE SPEISEZIMMER. Dat is een ruimte in ons Hongaarse huis waar je spullen bewaart die je toch niet elke dag wilt zien. Veel foto's. !
Verwikkelingen.
Omdat ik al wat ouder ben is dit archief begonnen met de analoge fotografie. Het tijdperk van de NEGATIEVEN… Als je opnames had gemaakt moest je die verschrikkelijke negatieven naar een fotohandel brengen die er positieven van afdrukte. Die plakte je dan in albums. Na jaren begonnen die platen aan elkaar te plakken in die albums. Niet alle foto’s kwamen in albums, het overschot ging in dozen. En die dozen zijn verslavend. Ik telde er twintig.
Polaroid was wel een vinding; je hoefde niet naar de fotowinkel, het plaatje rolde na een paar minuten gewoon uit je toestel. Maar wel erg klein.
Dan komt het tijdperk van de digitale fotografie. Deze generatie platen laten zich nog het beste bekijken in de ipad of iphone. En ook omdat je in dit systeem niet geneigd bent om iets weg te gooien zit ik nu met een berg van negenhonderdzesendertig plaatjes.
Het wordt tijd voor koffie, nog tien dozen te gaan. Maar wat is dit nu weer. Ik blijk ook sommige foto’s in boeken te hebben verstopt. Waarom? God zal het weten, en misschien Hij ook wel niet.
Dit is wel een zeer eigenaardige foto. Het is de woonkamer van de voormalige dictator Ceausescu van Roemenië. Eigen foto, ook dat nog.
Hoe ging dit in zijn werk?
Voor de radio was ik in Boekarest en probeerde met een tolk als gids mensen aan de praat te krijgen. Hem had ik gevraagd of we een bezoek konden brengen aan het privéhuis van de dictator, die een aantal jaren daarvoor samen met zijn vrouw Helena bijna in het openbaar was terechtgesteld.
De gids liet weten dat dit absoluut onmogelijk was. Het huis werd door militairen bewaakt en werd niet opengesteld voor publiek. Op een dag dat de gids even iets anders moest doen, besloot ik toch maar eens zelf te gaan kijken. Samen met mijn vrouw en onze Jack Russel hond naar die woning. En inderdaad, bewaking. Een militair met een machinegeweer. De man vroeg wat we kwamen doen. Het huis van binnen bekijken. Hij aarzelde, maar doordat hij de Jack Russel zag, smolt zijn ziel. De Jack Russel mag er in en U beiden mogen mee.
We zagen alle kamers, ontvangstzalen, het zwembad, de ondergrondse verbinding met een huis aan de overkant van de brede straat, de slaapkamer. Gouden kranen? Ik dacht van wel.
Ik hoorde hun stemmen, dacht ik. Maar die kwamen uit een documentaire die ik in Nederland ooit had gezien. Even wilde ik de militair vragen of ik de hond op het bed van Nicolas en Helena mocht fotograferen. Mijn vrouw kende mij en gaf me een schop.
Groeten uit ROEMENIË 2: Jan
- Details
- Hoofdcategorie: Beelden
Huiver in Constanta
(Door Peter Flik te Hongarije)
JAREN ZIJN ER OM VOORBIJ TE LATEN GAAN
EN MOOI OM OP TERUG TE KIJKEN
ZO KAN JE HET OOK ZIEN
NIET STEEDS WEER DIE MELANCHOLIE
DIT IS CONSTANTA IN ROEMENIË
HET IS 1975 EN ER STAAN GEBEURTENISSEN KLAAR
MET VRIEND JAN BEN IK DAAR
HIJ ZOCHT HET HOTEL AAN ZEE UIT
"JIJ HEBT TOCH GEEN SMAAK", SPRAK HIJ
"WE STAAN HIER OOG IN OOG MET HET KOMENDE"
HIJ STELDE VOOR OM IN DE EETZAAL AFSCHEID TE NEMEN
NIET VAN ELKAAR, MAAR VAN ALLES WAAR WE NU NOG AAN VAST ZATEN
HIJ ZOU EEN FLES WITTE WIJN BESTELLEN MET TWEE GLAZEN
WE ZOUDEN MET DIE GLAZEN DE TRAP NAAR ZEE NEMEN
LANGZAAM DE ZEE IN GAAN
EN HET LAATSTE GEVOEL ZOU ZIJN DAT HET OVER WAS
HET WAS IN 1975 DAT DIT GESPREK IN DE EETZAAL PLAATSVOND
ER GAAN VIJF EN TWINTIG JAREN OVER HEEN
JAN IS INMIDDELS DOOD
IK WIL TERUG NAAR DE ZWARTE ZEE
NAAR DAT HOTEL
REIS MET DE TREIN NAAR CONTSTANTA
HET IS DUS HET JAAR 2000
BESTEL EEN TAXI EN VRAAG DE CHAUFFEUR TE GAAN ZOEKEN
NAAR EEN JUGENDSTIL-HOTEL AAN ZEE
WE RIJDEN ZEKER TWEE UUR ROND
VINDEN NIKS DAN BENIDORM-HOTELS
IK BEN TELEURGESTELD EN VRAAG DE CHAUFFEUR OM TERUG TE GAAN
VLAK VOOR DE PLEK WAAR HIJ MIJ MOET AFZETTEN
STAAT EEN RODE BESTEL WAGEN MET DE NAAM VAN MIJN VRIEND EROP
DIE AUTO START
VOLG HEM ROEP IK NAAR DE CHAUFFEUR
BINNEN TIEN MINUTEN STOPT HIJ VOOR HET JUGENDSTIL-HOTEL
IK HUIVER.
Groeten uit Roemenië 1: Lid van NAVO & Europese Unie
- Details
- Hoofdcategorie: Beelden (909)
Vies, verlopen & vindingrijk
De onderstaande serie foto’s plaatste ik in 2007 op dit blog. Ik had ze ontvangen van vriend en oud-collega Stan van Houcke. Roemenië was net lid geworden van de Europese Unie, nadat het in 2004 al was toegetreden tot de NAVO. Ik herkende veel, omdat ik in 1987 en 1992 in dat land was geweest. Het was een selectie van armoede, ellende en wantoestanden, maar toch ook van vindingrijkheid en improvisatievermogen.
Er kwam kritiek op. Natuurlijk. Het was niet representatief. Er zouden bijvoorbeeld alleen maar zigeuners op de foto’s staan. En tegenwoordig (2007 dus) was het allemaal veel beter in Roemenië.
Nu -weer twaalf jaar later- is het inderdaad wel iets beter. Dankzij investeringen van het IMF en de EU is de economie en de infrastructuur verbeterd, Er zijn zelfs plannen van de regerende Sociaal Democratische Partij om in 2024 de Euro in te voeren. Maar met name op het platteland is nog de nodige armoe. En corruptie is er alom. Ook bij de overheid. Daar zijn grootscheepse betogingen tegen gevoerd.
In 2007 schreef ik het volgende stukje met de daarbij behorende hilarische foto’s:
Armoe & verwarring
Zelf ben ik twee keer in dat land geweest. In 1987 toen Ceausescu nog aan het bewind was. Het land verkeerde in armoe en verwarring. Eén op de drie mensen was tipgever van de geheime dienst; de Securitate.
Angst beheerste het beeld. De Roemenen mochten bijvoorbeeld niet met buitenlanders spreken. Fotograferen op straat werd bestraft.
De twee en een half miljoen Hongaren werden gediscrimineerd: Politiek, cultureel, maatschappelijk. Hun taal was niet erkend.
Er was gebrek aan alles.
Vies handschoentje
Toen ik het land in 1987 verliet bij de grens met de Vojvodina in het toenmalige Joegoslavië, werd alles onderzocht op zoek naar namen van mensen die ik wellicht gesproken had. Een douanier met een vies handschoentje aan, voelde diep in mijn anus op zoek naar god weet wat.
Chaos & tekorten
In 1992 ging ik er weer naartoe. Het Gordijn was gevallen, Ceausescu terechtgesteld. Maar het land verkeerde nog steeds in chaos en de tekorten waren zo mogelijk nog groter. Als je het land in ging trof je overal inderdaad dit soort beelden aan.
Beelden van grote armoe, maar ook beelden waaruit vindingrijkheid en improvisatievermogen spreekt.
Typisch Roemeens
Inmiddels is het land lid van de Europese Unie. Mac Donalds en Unicef zijn aanwezig. Rijken rijden in Mercedessen.
Maar u ziet het. Voor heel veel mensen is het er nog niet beter op geworden, hoewel het natuurlijk een selectie is.
Dit kreeg ik bevestigd van Cornelis van der Jagt, een Nederlander die al sinds 1992 in Roemenië verblijft. Hij woont in het plaatsje Alba Iulia in Transsylvanië , is tolk/vertaler en werkt als correspondent voor ABC-media. ‘Je treft dit soort taferelen nog regelmatig aan’.
Hij stuurde mij deze foto. Eentje uit de serie ‘Typisch Roemeens’ die ze daar zelf op Internet zetten.
Varkens & koeien
