Een bijzondere atlas (5)

Rolf Weijburg is een Utrechts kunstenaar en maker van atlassen. Al jarenlang is hij bezig met het vervaardigen van een atlas van de 25 kleinste landen in de wereld. Hij bezoekt al die landen, doet impressies op, schetst en fotografeert en maakt later in zijn atelier voor die atlas etsen van al die landen.
Rolf heeft net een lange reis achter de rug, waarbij hij onder meer diverse onafhankelijke eilandstaten in de Stille Zuidzee bezocht.
      Zijn reis vordert goed, want hij heeft inmiddels 23 landen bezocht. Micronesië en de Marshall eilanden zullen in een later stadium nog volgen.

      Alle landen zijn van minst klein naar kleinst:

São Tomé e Príncipe, Kiribati, Bahrein, Dominica, Tonga, Singapore, Micronesië, Sint Lucia, Andorra, Palau, Seychellen, Antigua & Barbuda, Barbados, St. Vincent & de Grenadines, Grenada, Malta, Malediven, St. Kitts & Nevis, Marshall eilanden, Liechtenstein, San Marino, Tuvalu, Nauru, Monaco en Vaticaanstad (0.44 vierkante kilometer).

Deze weken stuurt hij mij diverse bijdragen. Vandaag: Banaba Kiribati

       ,

 Vogelpoep op armzalig brok koraal

(Door Rolf Weijburg)

“En Banaba?”Ik wees naar het eenzame puntje op de kaart. De man keek me verbaasd aan. Er kon best wel eens een half jaar voorbij gaan voor er weer eens een schip naar Banaba vaart, zei hij. “En bovendien”, vervolgde hij, “ waarom zou je dáár nou heen willen? It is a most terrible place.”
      Alle 33 eilanden van Kiribati zijn lage, vlakke atoleilanden op ééntje na: Banaba of Ocean Island, een eiland dat nogal eenzaam op vijfhonderd kilometer ten zuidwesten van Kiribati’s hoofdeiland Tarawa ligt, nét onder de evenaar. Het is Kiribati’s meest westelijke outpost, .
              Banaba is klein, zo’n zes vierkante kilometer, en relatief hoog. Het is een brok koraal dat in de loop van de tijd naar boven is gestuwd en nu nog zo’n veertig meter boven de zeespiegel uitsteekt. Er is geen vliegveld, er is slechts een piepklein haventje. Maar dat geeft niet, schepen komen er nog maar nauwelijks. Toch wonen er zo’n 300 mensen.

Net als Nauru, driehonderd kilometer verderop, is Banaba een zogenaamd fosfaateiland, een eiland waar organisch marine sediment en duizenden jaren vogelpoep voor een fenomenale hoeveelheid hoogwaardige fosfaatafzetting heeft gezorgd, dusdanig dat de Britse koloniale macht rond 1900 begon met het afgraven van het spul voor de export. De onwetende, ongeletterde en geen Engels sprekende bevolking werd een Engelstalig contract voorgehouden waarin ze hun eiland tegen betaling van 50 Pond per jaar min of meer aan de Britten cadeau deden. De Banabanen signeerden met een kruisje.
      De Japanners bezetten Banaba in deTweede Wereld Oorlog en deporteerden de Banabanen naar o.a Tarawa Kiribati, waar ze op plantages te werk werden gesteld.

Na de oorlog verplaatsten de Britten de Banabanen naar Rabi, een eiland in een afgelegen regio van Fiji, ver weg van hun geboortegrond. Naar hun eigen eiland terug mocht niet, omdat de Britten in feite bezig waren het hele eiland af te graven en de Banabanen alleen maar lastige obstakels zouden zijn in de zeer lucratieve exploitatie.
      In 1979 was negentig procent van het eilandoppervlak afgegraven waarbij zeg maar de hele bovenste laag vruchtbare grond van pakweg vijftien meter dik was verdwenen.
      De fosfaatwinning werd gestopt. De Britten vertrokken, het koloniale bestuur in Tarawa haalde alles wat los zat van het eiland weg en daarna zakte alles wat er over bleef, de mijn- en transportinstallaties, het ziekenhuis, het postkantoor, de cantilevers, de huizen, langzaam in elkaar. Het eiland bleef als een maanlandschap achter.

   De Banabanen die het konden betalen (een schip charteren kost een hoop geld) en vanwege hun lang gekoesterde droom terug te kunnen keren naar de geboortegrond vanuit Rabi hersettelden op Banaba, overleven er nu op erbarmelijke wijze. Ze wonen er in de oude kapotte huizen van weleer, zonder geld of materiaal voor reparaties en omringd door een enorme schroothoop van verroeste machines en installaties. Door de afgravingen is er eigenlijk geen plek meer over waar je nog een nieuw huis zou kunnen bouwen. Recent is er een onderzoek geweest naar de hoeveelheid asbest in de vervallen gebouwen op het eiland en dat was niet erg hoopgevend. Alles, inclusief het eiland zelf, is kapot.

Council  

Op Rabi leven inmiddels een kleine 5000 Banabanen. Het eiland wordt bestuurd door de Rabi Council of Leaders and Elders die ook het bestuur over Banaba zelf onder haar hoede heeft. Een Fijiaans bestuursorgaan dat een eiland bestuurt dat tot Kiribati behoort.
      Al in 1965 besloot de Council, omdat de Banabanen gedurende 80 jaar fosfaatexploitatie bijna geen cent gezien hadden van de gigantische opbrengsten van het fosfaat, de Britse regering en de British Phosphate Commission, een Brits- Australisch- Nieuw Zeelands consortium dat het fosfaat exploiteerde, voor de rechter te slepen. Het werd één van de langstdurende rechtszaken in de Britse geschiedenis. In 1979 wonnen de Banabanen de zaak gedeeltelijk en kregen een bedrag toegekend van 9000 Britse Pond. Niet per persoon, maar met zijn allen. Daarnaast kregen ze wel de rekening van de rechtszaak toegeschoven: 300.000 BP.
      De kranten spraken er schande van, de politiek bemoeide zich er mee en uiteindelijk werd de Banabanen een bedrag van 780.000 BP toegekend én kregen ze de belofte van de creatie van een Trust Fonds waarin 6,5 miljoen zou worden gestort. De rente die dit bedrag op zou brengen zou worden aangewend om de Banabanen van een pensioen te voorzien.
      Maar het Fonds wordt beheerd door Kiribati en Kiribati wil niet uitkeren omdat de Banabanen in Fiji wonen. Kiribati wil eigenlijk ook niet dat de Banabanen naar Banaba terugkeren omdat het zelf plannen heeft om ook de laatste restjes fosfaat van Banaba af te schrapen en daarbij geen kritische inwoners kan gebruiken. De Banabanen moeten maar elders in Kiribati gaan wonen om hun pensioen te kunnen innen. Maar dat wil geen Banabaan

Op Rabi gaan steeds vaker stemmen op om Banaba ofwel bij Fiji te voegen en de mijnrechten aan Fiji te geven, of om de onafhankelijkheid uit te roepen. Ook de vertegenwoordiger van de Rabi Council in het parlement van Kiribati heeft met onafhankelijkheid gedreigd.
      Kiribati is uiteraard faliekant tegen, niet alleen vanwege die laatste restjes fosfaat, maar ook omdat de zeespiegel stijgt en Banaba het enige hoge eiland is in deze republiek van lage atollen…
      In 2010 raasde cycloon Tomas dwars over Rabi en werd het gros van de toch al armoedige huizen van de Banabanen met de grond gelijk gemaakt.

Een bijzondere atlas 1: Nauru; Rampeneiland 

Een bijzondere atlas 2: Kiribati, 33 eilandjes in de Stille Zuidzee

Een bijzondere atlas 3: Abaiang en Abemama

Een bijzondere atlas 4:Transport op Kiribati